تفاوت قلاویز و حدیده

به گزارش بازرگانی سلیمانی؛ لاویز و حدیده، دو یار جدانشدنی در صنعت فلزکاری هستند که با ظاهری شبیه به هم، نقشی کاملا متفاوت ایفا می‌کنند. قلاویز و حدیده هر دو در ساخت دنده و رزوه کاربرد دارند ولی در نر و مادگی، نحوه کار و مراحل کار با هم متفاوت هستند. اگر شما هم جزو آن دسته از افرادی هستید که گاهی این دو ابزار را باهم اشتباه می‌گیرید، یا می‌خواهید دانش خود را در مورد آن‌ها ارتقا دهید، جای درستی آمده‌اید.

آشنایی با قلاویز

قلاویز به انگلیسی Tap، یک نوع میله و مته استوانه‌ای شکل است که بر روی بدنه‌ی آن، شیارهای مستقیم یا مارپیچ شکل با رزوه‌هایی مشخص، ماشینکاری شده است. قلاویز با قرار گرفتن در یک حفره و سوراخ و سپس چرخش در داخل آن، سطح داخلی سوراخ را تراشیده و رزوه‌ها و آج های داخلی با همان گام و اندازه‌ی رزوه خود بر جای می‌گذارد. تمامی مهره‌های پیچی استاندارد، سوراخ های رزوه دار فلزی قطعات مختلف و… غیره، از روش قلاویزکاری برای ایجاد این رزوه‌ها استفاده می‌کنند.

مته قلاویز انواع مختلفی دارد و بر حسب نوع آن، فرآیند قلاویز کردن متفاوت خواهد بود:

-قلاویز دستی

-قلاویز ماشینی

در روش دستی، گاهی اوقات از مته تکی و گاهی اوقات از ست ۳تایی مته قلاویز پیش‌رو (اول رو یا ابتدایی)، میان‌رو (وسط رو) و پس‌رو (تکمیلی) در سه مرحله رزوه زنی استفاده می‌شود؛ این مته ها برای انجام کار، روی یک آچار مخصوص به نام «دسته قلاویز» قرار گرفته و مهار می‌شوند. سپس کاربر با توجه به اصول قلاویزکاری، با کمک دسته قلاویز و مته قلاویز دستی، رزوه را در سوراخ ایجاد می‌کند.

ولی در روش ماشینی همیشه فقط از یک نوع مته قلاویز و فقط در ۱ مرحله قلاویز کاری انجام می‌شود. ضمن اینکه نوع مته ماشینی تنها برای استفاده روی دستگاه های مخصوص قلاویز کاری صنعتی مثل دریل قلاویز، دریل ستونی، دریل مگنت و… کاربرد دارد و نمی‌توان آز آنها به صورت دستی استفاده کرد؛ همین قاعده برای نوع دستی هم صدق می‌کند.

لازم به ذکر است که در هر دو گروه دستی و ماشینی، قلاویزها در ۲ مدل مستقیم (با آج و دندانه صاف) و مدل مارپیچ (با آج و دندانه های گرد و مارپیچ) ساخته می‌شوند. و بهتر است بدانید مته های قلاویز سوراخ معمولی، سوراخ های خاص و مته قلاویز لوله باهم تفاوت ظاهری و فنی دارند.

مته های قلاویز معمولا از جنس فولاد آلیاژی، HSS یا فولاد تندبر و کاربید تنگستن ساخته می‌شوند تا در برابر فشار و سایش ناشی از تراشه‌، مقاومت بالایی داشته باشند و حین کار نشکنند. نکته بعدی اینکه، سایز قلاویز نیز بر اساس یک استاندارد ثابت و جهانی و با واحد متریک (میلی متر) یا اینچ تولید می‌شود؛ از این روش های استاندارد می‌توان به مواردی چون استاندارد ISO و NPT و AN جهانی، استاندارد UTS آمریکا و یا استاندارد BA و BSP بریتانیا را نام برد. تولید مته قلاویز با هر کدام از این روش ها دارای ۲ پارامتر اصلی خواهد بود: «سایز مته یا قطر قلاویز» و «گام رزوه»

هر کاربر برای اینکه بخواهد یک سوراخ را قلاویز کند، باید سایز مته و گام رزوه مته خود را با توجه به کاربری قطعه کار، نوع جنس و متریال قطعه و نوع سوراخ انتخاب کند. سایز قطر مته قلاویز می‌تواند بین ۳ تا ۳۰ میلی متر باشد و هر کدام از این سایزها نیز گام رزوه مخصوص به خود دارد. مثلا مته قلاویز M3x0.5 به معنای مته قطر ۳ میلی متر با گام رزوه (فاصله آج های رزوه از هم) برابر ۰.۵ میلی متر است.

آشنایی با حدیده

حدیده به نوعی مخالف عملکرد قلاویز را ارئه می‌دهد. این ابزار، شبیه یک مهره و قالب شش‌گوش یا گرد فلزی است که بر روی سطح داخلی آن، رزوه‌ها و آج‌های برجسته و تیز با گام مشخص ماشینکاری شده است. حدیده با قرار گرفتن بر روی میله‌های فلزی و چرخش حول آن، سطح خارجی میله را تراشیده و دنده و رزوه‌های خارجی با همان گام و اندازه‌ی رزوه‌ی خود بر روی میله ایجاد می‌کند. تمام پیچ های استاندارد خانگی و صنعتی، لوله ها و شفت های رزوه دار و هر میله‌ای که شبیه به پیچ رزوه‌های منظم دارد، از حدیده کاری بهره برده است.

حدیده‌ها نیز معمولا از جنس فولاد آلیاژی سخت یا فولاد تندبر (HSS) ساخته می‌شوند تا در برابر فشار ناشی از فرم‌دهی رزوه بر روی میله‌ی فلزی، استحکام لازم را داشته باشند. این ابزار هم می‌تواند نوع دستی و ماشینی داشته باشد که البته نوع دستی آن محبوب‌تر است و برای استفاده روی یک وسیله به نام «دسته حدیده» نصب می‌گردد. دسته حدیده معمولا چند پیچ نگهدارنده و ضامن دارد که مهره حدیده را به صورت کامل مهار می‌کند.

مهره حدیده ممکن است به صورت ساده با سایز ثابت، و یا به صورت حدیده متغیر ساخته شود. حدیده ثابت یک سایز قطر و گام رزوه مشخص و ثابت دارد که تغییر پذیر نیست؛ اما حدیده متغیر و تنظیم شونده، دارای یک یا دو شیار با پیچ تنظیم شونده است که کاربر می‌تواند سایز سوراخ و کارگیر آن را تغییر دهد.

سایزبندی حدیده نیز طبق همان استانداردهای جهانی گفته شده در بالا برای قلاویز و با واحد متریک و اینچی ساخته می‌شود و کاربر، طبق همان فرمول سایز قطرxگام رزوه، حدیده مناسب کار خود را انتخاب می‌کند.

فرق قلاویز و حدیده

همانطور که اشاره کردیم، قلاویز و حدیده با وجود اینکه هر دو وظیفه رزوه‌کاری را به عهده دارند ولی در کاربرد و عملکرد تفاوت‌های کلیدی دارند. در این بخش، به بررسی اصلی‌ترین تفاوت‌های آن‌ها می‌پردازیم.

شکل ظاهری

قلاویز به شکل میله‌ استوانه یا مخروطی شکل و بیشتر شبیه به یک مته است که در بخش ابتدایی آن تیغه و آج وجود دارد. در واقع همین شیار‌ها و دندانه‌ها هستند که ایجاد رزوه می‌کنند. در قسمت انتهایی مته قلاویز، قسمت صاف آن قرار دارد که در دسته قلاویز یا سه نظام دریل قلاویز قرار می‌گیرد. در مقابل، حدیده، یک قطعه مهره ای گرد یا شش گوش است که شیارها یا تیغه آن در بخش داخلی مهره قرار داشته و کل این مهره به صورت کامل در دسته حدیده نصب می‌شود.

کاربرد

تفاوت اصلی قلاویز و حدیده در نوع کاربرد آن‌هاست. قلاویز برای ایجاد رزوه‌های داخلی یا رزوه مادگی درون سوراخ‌های ایجاد شده بر روی قطعات فلزی، ساخت مهره ها و… به کار می‌رود. در مقابل، حدیده برای ایجاد رزوه‌های خارجی یا نری بر روی سطوح خارجی، میله‌های فلزی، ساخت پیچ، شفت، محور و… مورد استفاده دارد.

نوع حرکت

هر دو ابزار حدیده و قلاویز، هنگام کار کردن از یک ترکیب حرکتی شامل چرخش/پیشروی محوری/برگشت استفاده می‌کنند. به این معنی که در حین چرخش و ایجاد رزوه، به تدریج به سمت عمق و انتهای قطعه حرکت پیشروی می‌کنند؛ اما در هر دور پیشروری و حین ایجاد رزوه، باید مقداری از راه رفته را برگردند تا ابزار بتواند براده‌های ایجاد شده را بیرون دهد و سپس به ادامه رزوه زنی بپردازد.

طبق این تعریف، یک تفاوت فنی بین حدیده و قلاویز در مدل چرخش و میزان پیشرفت آنها در کار دیده می‌شود:

در مته قلاویزها معمولا میزان پیشروی و برگشت چندان زیاد نیست. البته که این سرعت رزوه زنی به نوع قلاویز دستی و ماشینی و همینطور ته بسته بودن و ته باز بودن سوراخ قطعه کار ربط دارد. اما اصولا رزوه زدن با قلاویز کمی حساس‌تر از حدیده است و حرکت رو به جلو و برگشت، با قدم‌های کنترل شده‌تر و منظم‌تری انجام می‌گیرد. ضمن اینکه در قلاویز کاری باید حین عمل برگشت، مته نیز به بیرون کشیده شود.

اما در حدیده که حرکتی چرخشی به دور میله فلزی دارد. این رفت و برگشت در بازه‌های بلندتری انجام شده و سرعت رزوه کاری بیشتر است. معمولا در حدیده کردن می‌توان ۳/۴ دور یا ۱ دور کامل چرخید و پیشروی کرد؛ بعد نیم دور یا ۱/۴ دور برگشت و براده را بیرون داد؛ و سپس همینطور تا آخر رزوه کاری کرد.

بدون شک قلاویز و حدیده، ابزارهای ارزشمندی برای ایجاد اتصال محکم و بادوام بین قطعات فلزی با کمک رزوه هستند. در صورت عدم شناخت درست از آنها یا انتخاب اشتباه، روزه کاری چندان آسان نخواهد بود. ضمن اینکه برای رزوه‌کاری دقیق و درست، نیاز است فرق حدیده و قلاویز را حین کار بشناسید، اصول استاندارد و روش های صحیح را رعایت کنید و به یاد داشته باشید که کیفیت بالای قلاویز و حدیده، تضمینی بر ایجاد رزوه‌های دقیق و طول عمر بالای اتصال نهایی است.